Dut çeşitleri, genel olarak dünya genelinde kuzey yarım küre de birçok ülkede yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dut ağacı birçok alanda ekonomi değer olarak kullanılmaktadır. Maddi getirisi yüksek olan dut ağacının yaprağından meyvesine ve hatta odununa kadar farklı sanayi kollarında kullanılmaktadır. Genel olarak dünya geneline bakıldığında ana merkezi Çin olmak üzere Kuzey Yarım Küre de bulunan birçok ülkede dut yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Dut Ağacının meyvelerinden gıda sektörüne yapraklarından ise giyim sektöründe kullanılan ipek kumaşlarında kullanılmaktadır. Özellikle Dünya üzerinde Çin 'de yetiştirilen dut ağaçların yapraklarından ipek böcekleri için yaşam alanları sunduğundan, dut ağacı yetiştiriciliğinde açık ara öndedir. Ayrıca Çin gibi yüksek oranda dut yetiştiriciliği çok yaygın olmasa da kuzey yarım küre geneline bakıldığında birçok dut çeşitleri ve bu çeşitlerin yetiştiriciliği giderek yaygınlaşmaktadır. Bundan dolayı birçok dut çeşitleri mevcuttur. Dünya genelinde bulunan dut çeşitlerini maddeler halinde belirtecek olursak;
- Morus Alba (Ak Dut),
- Morus Australis (Çin Dutu),
- Morus Celtidifolia,
- Morus Cathayana,
- Morus Liboensis,
- Morus Mesozygia (Afrika Dutu),
- Morus Macroura,
- Morus Mongolica (Moğol Dutu),
- Morus Microphylla (Teksas Dutu),
- Morus Nigra (Kara Dut),
- Morus Notabilis,
- Morus Rubra (Kırmızı Dut),
- Morus Serrata (Himalaya Dutu),
- Morus Tiliaefolia (Ihlamur Yapraklı Dut),
- Morus Trilobata,
- Morus Wittiorum.
Ülkemizde Yetiştirilen Dut Çeşitleri ve Özellikleri; Ülkemizde yetiştirilen dut çeşitleri genel olarak çok fazla çeşitleri mevcut değildir. Fakat Türkiye geneline bakıldığında tüm bölgelerde dut yetiştiriciliği yapılmaktadır. Ülkemizde genel olarak yetiştirilen bu dut çeşitlerin kullanım alanları genelde ekonomi ye bağlı olmaktan ziyade meyvesinden faydalanma ve aynı zamanda bahçelerde gölge niyetinde yetiştiriciliği yapıldığı gözlenmektedir. Gıda olarak öncelikle meyvelerini çiğ tüketerek ve bir diğer kullanım alanları ise pekmezi ve pestilini yapmak amacıyla kullanılmaktadır. Fakat Bursa da ise ipek böcekçiliği yetiştiriciliğe bağlı olarak dut ağaçları yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu ilimizin dışında ipek böcekçiliği çok fazla yaygın değildir. Bizde sizler için ülkemizde yetiştirilen dut çeşitleri ve özelliklerini kısaca açıklayacak olursak;
Ak Dut (Beyaz Dut), Ak dut, genel yapısı olarak ele alındığında 3 m'den başlayarak 15 metreye kadar uzayabilen ağaç türüdür ve genel olarak ömürleri uzun olmasından dolayı ve yaz boyu yeşil kalındığından meyvesinde faydalanmak ile ülkemizin tüm yerinde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Özellikle Anadolu'da hemen hemen her bahçede birer tane de olsa ak duta rastlamak mümkündür. Ak dutun meyvesinin lezzet olarak çok tatlı olmasından dolayı ve sulu olmasına bağlı olarak pestil ve pekmez yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca ak dut un dünya geneline bakıldığında ana vatanı Çin'dir. Çünkü ak dutun meyvesinin şirin olmasına bağlı olarak aynı zamanda yapraklarının da tüysüz olmasına bağlı olarak ipek böceklerinin yaşam alanları için en çok tercih ettikleri dut ağacı çeşididir ve ülkemizde çok da ileri düzeyde olmasa da Bursa ilimizde de aynı şekilde ipek böcekleri için yetiştirilmektedir.
AYAŞ; Ankara bölgesinde yetiştirilen sofralık beyaz bir dut çeşididir. Ülkemizde Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından tescil edildi.
Özellikleri: Ağaç habitüsü orta yarı dik olup; verim iyi ve çiçeklenme dioiktir. Meyveleri orta, meyve şekli oval, taze meyve rengi beyaz olup; kuru meyve rengi koyu kahverengidir. Meyve tadı tatlıdır. Meyve şıra randımanı orta ve kuru meyve rengi düşüktür. Hasat aralığı ise Mayıs ve Temmuzdur.
ULUKALE; Tunceli bölgesinde yetiştirilen kurutmalık beyaz bir dut çeşididir. Ülkemizde Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından tescil edildi.
Özellikleri: Ağaç habitüsü dik olup; verim iyi ve çiçeklenme dioiktir. Meyveleri küçük olup, meyve şekli kısa silindirik, taze meyve rengi beyaz ve kuru meyve rengi beyazımsı sarıdır. Meyve tadı tatlıdır. Meyve şıra randımanı düşük ve kuru meyve randımanı yüksektir. Hasat aralığı mayıs ve temmuzdur.
SARIAŞI: Bursa ve bölgesinde yaprakları ipekböcekçiliğinde kullanılmaktadır. Malatya Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından tescil edildi.
Özellikleri: Ağaç habitüsü dik olup; meyve olmadığından verim yoktur.
Siyah Dut, Siyah dut, ülkemizde genel olarak ak dutlar gibi çok yaygın olmasa da birçok bölgemizde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Siyah dut genel yapısı olarak çok fazla uzamamasına karşın dalları oldukça kalın ve sağlamdır. Aynı zamanda Siyah dutlar ilk olarak olgunlaşma evresine başlamadan önce kırmızımsı olarak olgunlaşmakta ve olgunlaşma sürecini tamamladığında meyveleri siyahlaşmaktadır. Ayrıca siyah dutların yaprakları genel olarak tüylü ve oldukça sert olmasından dolayı ipek böcekleri için elverişli olmadığından farklı sanayi kollarında kullanılmaktadır. Meyvesinden genel olarak şurup yapımında ham madde olarak kullanılmakla birlikte aynı zamanda ağaçlarının sert ve sağlam olmasından dolayı marangoz ve oyma sanatı gibi farklı alanlarda kullanılmaktadır.
Mor Dut; Mor dut, genel olarak ülkemizde yetiştirilen bir diğer dut çeşididir. Ülkemizin genel olarak birçok alanında bulunmakla birlikte yetiştiriciliği çok fazla yaygın değildir. Mor dut, diğer ağaç türlerine göre boy olarak çok fazla uzamaktadır. 20 metreyi bulan ağaçların meyvelerin tadı ise oldukça ekşimsi ve mayhoş bir tadı vardır. Fakat solunum yolları hastalıklarında oldukça etkili yararı mevcuttur. Bundan dolayı, ağaçlarının sert ve dayanaklı olmasından kaynaklı olarak marangozlar tarafından kullanılmakla birlikte meyveleri de özellikle öksürük vb. Gibi solunum yolları hastalıklarında şurup olarak yapılmaktadır.
